Sümela Manastırı, Trabzon şehrine bağlı Maçka ilçesinde yer alan Altındere Vadisi Milli Parkı sınırları içerisinde yer almaktadır. Tam olarak mevki Meryem Ana Deresi2nin batı yamacında, KARA Tepesinin üzerinde kalmaktadır. Sümela Manastırı, denizden 1150 metre yükseklikte bulunun bir Rum Ortodoks manastırıdır. Aslında manastır ve kilise kompleksidir demek de doğru olacaktır.
Sümela Manastırı’ nın M.S. 365 ila 395 tarihleri arasında inşa edildiği düşünülmektedir. Yine Anadolu’da sıkça rastlanılan Kapadokya kiliseleri tarzında yapılan Sümela Manastırı’ nın Trabzon'da bir bir benzeri de mağara kilisesi olarak bulunmaktadır. Kilisenin kurulduğu tarihle manastıra dönüştüğü tarih arasında 1000 yıllık bir süreç olduğu bilinse de bu süreç hakkında detaylı bir bilgi mevcut değildir. Manastırın kuruluşu hakkında pek çok efsaneler üretildiği bilinmektedir. Bunlardan birisi de iki keşişin aynı gün rüyalarında Sümela Manastırı’ nın yerini gördükleri ve birbirlerinden habersiz olarak Trabzon’a geldikleri, orada karşılaşınca da kilisenin temellerini attıkları yönünde olan efsanedir.
14. yüzyıldan itibaren Türkmen akımlarının sıklıkla yaşandığı kentte manastırın savunma karakolu olarak görev üstlendiği ve hatta Osmanlı’nın Trabzon’u fethinden sonra da aynı görev için kullanıldığı bilinmektedir. Manastır çoğu Osmanlı Padişahının dikkatini çektiği ve hakkında fermanlar yayınlayıp hediyeler verdikleri bilinmektedir. Bu hediyelerden en meşhuru ise Trabzon’da sancağa çıkan Yavuz Sultan Selim’in manastıra bağışladığı iki büyük şamdandır.
2010 yılında Türkiye Cumhuriyeti’nin izni ile 15 Ağustos günü 88 yıl aradan sonra ilk kez ayin düzenlenmiş ve ayni de Patrik I. Bartholomeos yönetmiştir. Manastırda bu kadar uzun süre ayin yapılmasının yasak olmasının sebebi ise Pontus Rum Cemiyetinin Sümela Manastırı’ nı bir üst olarak kullanması ve ülke çıkarlarımıza ters yönde faaliyetler yürütmesidir.
